Ef’âl-i mükellefîn; farz, vâcib, sünnet, müstehab, mubâh, harâm, mekrûh ve müfsiddir. Akıllı olan ve bülûğ çağına giren her müslüman, dînimizin emir ve yasaklarındaki bu hükümlere uymağa mecburdur.

1- Farz: Allahü teâlânın, yapılmasını açıkça ve kesin olarak emrettiği şeylere (İnanması da, yapması da farz olan emirlere) farz denir. Farzları terketmek harâmdır. İnkâr eden kâfir olur.

Farz iki çeşittir:

Farz-ı Ayn: Her mükellef olan müslümanın bizzat kendisinin yapması lâzım olan farzdır.

Beş vakit namaz kılmak, Ramazan ayında oruç tutmak, zengin olunca zekât vermek ve hacca gitmek, farz-ı ayndır.

Farz-ı Kifâye: Müslümanlardan bir kaçının veya sadece birisinin yapması ile, diğerlerinin sorumluluktan kurtulduğu farzlardır.

Cenâze namazı kılmak, cihad etmek, insanlara faydalı meslekler böyledir.

2- Vâcib: Kurân-ı kerîmdeki delili farz kadar açık olamayan, zannî olan bir delil ile sabit olan emirlerdir. Yapması farz olan bu emirlere vâcib denir.

Vitir ve Bayram namazı kılmak, zengin olunca kurban kesmek, fitre vermek vâcibtir.

Vâcibin hükmü farz gibidir. Vâcibi terk etmek, tahrimen mekrûhtur.

3- Sünnet: Allahü teâlânın açıkça bildirmeyip, yalnız Peygamber efendimizin yapılmasını övdüğü, yahut devam üzere kendisinin yaptığı, veyahut yapılırken görüp de mâni olmadığı şeylere “Sünnet” denir. Sünneti beğenmemek küfürdür. Beğenip de yapmamak suç değildir.

Sünnet iki çeşittir:

Sünnet-i Müekkede: Peygamber efendimizin devamlı yaptıkları, pek az terkettik-eri kuvvetli sünnetlerdir.

Sabah namazının sünneti, öğlenin dört rek’atlık ilk sünneti, akşam namazının sünneti, yatsı namazının son iki rek’at sünneti böyledir. Erkekler için Ezân okumak, kâmet getirmek, cemâata devam etmek, abdest alırken misvâk kullanmak müekked sünnetlerdendir.

Sünnet-i Gayr-i Müekkede: Peygamber efendimizin, ibâdet maksadı ile ara sıra yaptıklarıdır.

İkindi ve yatsı namazlarının dört rek’âtlık ilk sünnetleri böyledir.

4- Müstehab: Buna mendup da denir. Sünnet-i gayr-i müekkede hükmündedir. Peygamber efendimizin ara sıra yaptıkları ve sevdikleri, beğendikleri hususlardır.

Yeni doğan çocuğa yedinci gün isim koymak, erkek ve kız çocuğu için akika hayvanı kesmek, güzel giyinmek, güzel koku sürünmek müstehabtır. Bunları yapmak sevâptır.

5- Mubâh: Yapılması emrolunmayan ve yasak da edilmeyen şeylere mubâh denir. Yâni günâh veya tâat olduğu bildirilmemiş olan işlerdir. Yapanın niyetine göre tâat veya günâh olurlar.

Yemek, içmek, uyumak, giyinmek gibi işler mubâhtırlar. Bunlar, İslâmiyete uymak, emirlere sarılmak niyetiyle yapılırsa sevâp olurlar. Sıhhatli olup ibâdet yapmaya niyet ederek yemek içmek böyledir.

6- Haram: Allahü teâlânın, Kur’ân-ı kerîmde, “yapmayınız” diye açıkça yasak ettiği şeylerdir. Haramların yapılması ve kullanılması kesinlikle yasaklanmıştır. Harama, helâl diyenin ve helâla, haram diyenin îmânı gider, kâfir olur. Haramı yapmamak farzdır ve çok sevâptır.

Bir şeyin ya bizzat kendisi haramdır. Şarap ve her türlü alkollü içkileri içmek, yalan söylemek, hırsızlık yapmak, domuz eti, kan ve leş yemek böyledir. Yahut da asılları itibarıyla helâl olup, başkasının haklarından dolayı haram olan şeylerdir. Meselâ, sahibinin izni olmadıkça, başkalarının hakkını almak haramdır. Emanete hiyanet etmek, gasp ve hırsızlık yaparak, rüşvet, faiz ve kumar ile mal, para kazanmak böyle olan haramlardandır.

7- Mekrûh: Allahü teâlânın ve Muhammed aleyhisselâmın, beğenmediği ve ibâdetlerin sevabını gideren şeylere “mekrûh” denir.

Mekrûh iki çeşittir:

Tahrimen mekrûh: Harama yakın olan mekrûhlardır. Bunları yapmak azâbı gerektirir.

Güneş doğarken, tam tepede iken ve batarken namaz kılmak.

Tenzihen mekrûh: Mubâh yâni helâl olan işlere yakın olan, yahut, yapılmaması yapılmasından daha iyi olan işlerdir.

Gayr-i müekked Sünnetleri veya müstehapları yapmamak, helâda sağ elle temizlenmek, abdest alırken sağ el ile sümkürmek mekrûhtur.

8- Müfsid: Dînimizde, meşru olan bir işi veya başlanmış olan bir ibâdeti bozan şeylerdir.

Namazda gülmek, oruçlu iken bilerek bir şey yemek ve içmek gibi. Bu yapılan fiiller, namazı ve orucu bozarlar.